*महानुभावांचा इतिहास***🏳🏳  तेरावे शतक  🏳🏳*

    




➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖

*लेख :--  ✍🏽   (८१)*
  *मांगभाव हे महानुभाव नव्हेत*

  महानुभाव या शब्दाचा अर्थ लक्षात घेणे आवश्यक आहे , त्यात महा व अनुभाव असे दोन शब्द अंतर्भूत आहेत , *महा + अनुभाव = महा अनुभाव: यस्य स महानुभाव:* अर्थात ज्याचा अनुभाव म्हणजे ज्ञान , सामर्थ्य  महान  आहे तो महानुभाव होय , संस्कृत शब्द कोशात अनुभाव याचे  अर्थ. १) तेजस्वीपण २) सामर्थ्य , प्रभाव  ३) मोठेपणा , महानता व ४) निश्चय असा दिला आहे, तेव्हा महानुभाव हा शब्द व्यापक  अर्थाचा ठरतो , ज्याला ज्या शास्त्राचा वा उद्योग व्यवसायाचा प्रचंड अनुभव असतो तो त्या  शास्त्राचा वा व्यवसाय कौशल्याचा  महानुभाव असतो , उदाहरणार्थ ,  विज्ञान शास्त्राचांचे विशेष ज्ञान ज्याला असेल तो  विज्ञान शास्त्राचा महानुभावच असतो, तसेच इतर उद्योग करणार्यांमध्ये , म्हणजे लोहार , सुतार , तांबटकरी , सोनार व पाथरवट या पांच  पांचाळांच्या शास्त्राचामध्ये जो निपुण असेल त्याला सुद्धा महानुभाव हे नाव प्राप्त होते , भगवद्गीतेमध्ये  'गुरुन्    हत्वाहि महानुभावान्' या श्लोकात  अर्जुनाने द्रोणाचार्यांना  महानुभाव हे नाव दिले , कारण द्रोणाचार्य धनुर्विद्येत  निपुण होते , त्यांना त्याचे मोठे ज्ञानसामर्थ्य असल्याने त्या विद्येचे ते महानुभावच होते , तसेच हा पंथ म्हणजे  परमेश्वराचा ज्ञान मार्ग असल्याने या पंथाला परमेश्वराचे महान ज्ञान प्राप्त झाले आहे ,  म्हणून यांना महानुभाव असे म्हटले आहे, पण स्वामी श्रीचक्रधरांनी महानुभाव हे नाव दिले नाही ,  त्यांनी स्वत: या पंथाला    *'प्रतीतपंथ,* *महात्मपंथ',* हे नाव दिले .

            पुढे श्रीचक्रधरस्वामींच्या पश्चात तेराव्या शतकाच्या प्रारंभी  आद्य आचार्य श्रीनागदेवभट यांच्या विद्यमानी प्रतीतपंथ हे नाव जाऊन  *'भट मार्ग'* हे  नांव पडले , स्वत : आचार्य  'मार्ग' या नावाने संबोधित असत , पुढे आचार्यांच्या पश्चात श्रीकवीश्वरव्यास व परशुरामव्यास यांनी जो कोणी सर्वोत्तम जिज्ञासू व चर्चक महात्मा असेल त्यास  *'महानुभाव'* म्हटले आहे ,  *'महानुभावाचेनि मेळे । लाहिजेति आनंदाचे सोने केळे । मग मनोर्थु वेलीची फळे । हाथी तोडिजेति'* असे कवीश्वरांनी म्हटले आहे, याप्रमाणेच परशुरामव्यासांनी आपल्या स्मृतिस्थळात  'अवघेचि घनदाट महानुभाव बसले आसति'  (स्मृति २३३) तसेच मार्ग' हा शब्द या पंथाला लावण्यात आला आहे,  पुढे परशुराम व्यासांच्या पश्चात पेटे हरिव्यास , अचळमुरारी व्यास आचार्य होते, तोपर्यंत म्हणजे तेराव्या  शतकापर्यंत  'मार्ग' व  क्वचित प्रसंगी  'महानुभाव' असे म्हटले जात असे , पुढे चौदाव्या शतकापासून भटमार्ग व परमार्ग हे नाव हळूहळू कमी होऊन महानुभाव हेच नाव रूढ झाले , परंतु मार्ग' हा शब्द नामशेष झाला नाही , अद्यापही महानुभावीय मंडळी मार्ग' हा शब्द वापरतात , दक्षिणगंगा गोदेच्या  उभयतीरावर भ्रमण करणार्या श्री चक्रधर स्वामींच्या भ्रमणमंडळास पंथाच्या उदयकालापासून  आजपर्यंत  महानुभाव पंथास प्रतीत पंथ , भटमार्ग ,  महात्मपंथ , परमेश्वर पंथ, परमार्ग , अच्युतपंथ  सनातन धर्म , जयश्रीकृष्णीपंथ  आदी विविध अन्वर्थक नावे दिली  गेली .
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
*‼श्रीचक्रधर शरणम्‼*
*🙏दंडवत🌹प्रणाम🙏*
🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏
*देवीलाल चौधरी इर्री गोंदिया*
💐💐💐💐💐💐💐